Yazının orjinal hali Kiril Alfabesinde Kırım Tatar Türkçesinde yazılmış olup, Biyan Erge tarafından Latin Alfabesine çevirilmiştir.

Ayder Emirov-Yeni Dünya Gazetesi/Kırım 19 Mart No:10/1600 sayısı Malüm ki, İsmail bey Gasprinskiynin (1851 -1914) faaliyeti ozünin yanılığı ve muimliginen tek qırımtatar cemaatçılığı ve umum türk - tatar dünyasının degil, atta butün Rusiye ve Avropanın intellektual ve içtimaiy - siyasiy çevrelerinin diqqatını da ozüne celp etti. 1880 senesi Rusiye imperatorlığının sınırlarında ekseriyeti türk - tatar qavmına ait olğan 11 million musulman yaşamaqta edi. O zamanda maarif, medeniyet ve iqtisadiyat ceetinden devletnin başqa halqlarına baqqanda bayağı arta qalğan bu toplulıq kerekli bilgiler saibi olğanı taqdirde buyuk bir quvvetke çevrilecegine kimsenin şubesi yoq edi. Şu sebepten de İsmail beynin ve meslekdeşlerinin faaliyetleri butün dünyada buyuk meraq doğura edi. Mart 20 (8) kunü İsmail Gasprinskiynin 170 yıllığı qayd etilecek. Bu muim vaqıatnın arfesinde bazı meşur erbaplarnın ulu atamıznın aqqındaki yazılarından bir qaç numüne ketirmek layıqtır, dep tüşünem. German Bamberi( 1832 - 1913) - Macar şarqşınası ve seyaatçısı, Budapeşt universitetinin professorı, Macaristan İlimler akademiyasının muhbir azası: "Rusiye musulmanları arasında ancaq son zamanlarda kuçük bir milliy, daa doğrusı diniy areket kendisini is ettirmege başladı. Qırım tatarlarından İsmail Mırza Bağçasarayda bir matbaa tesis eterek, umumnın faydasına yarayan eserler neşrine başlıyor. İlk defa bir salname neşir ederek bu yolda iyi bir iş yaptı. Bir tek şahıs tarafından yapılan bu hızmet taqdirge deger bir vaqıadır. Qırım musulmanları arasında maarif işleri durğun ve fenadır. Orada ancaq faqır on bir medrese vardır. Bunlardan emiyetli bir netice beklemek zaittir. "Terciman" nın neşri ise bize daa yuksek ve daa umütli vaatler veriyor. Bu gazete Qırım haricinde dahi günden güne fazla yayılmaqta ve taqıp ettigi milliy, diniy maqsadlar er tarafa daa yuksek alaqa uyandırmaqtadır". (Türk halqı. - Berlin, 1906, C.540)* Sadri Maksudi (1870 - 1937) - İsmail bey Gasprinskiynin şegirti ve meslekdeşi, uquqçı alim, qazantatarlarnın korümli milliy yolbaşçılardan birisi, Rusiyenin ve Türkiyenin (1924 - den son) devlet erbabı: "Buyuk bir qavmin ayatında yalınız başına yeni bir devir açan, umutsiz, maqsatsız omür keçiren bir millete umüt doğduran, asırlarca umutsizlige alışmış bir millete idealler, ğayeler veren, maanen olmekte olan bir qavme ayat nevh eden bir zatın emiyetini yazmaq mumkün degildir. ("Terciman", 11.09.1915, No 202) Fatih Kerimiy (1870 - 1937) - qazantatar yazıcısı, cemaat erbabı, İ.Gasprinskiy meslekdeşlerinden birisi, 1896 - 1898 seneleri Yalta uyezdinin Derekoyunde oca olıp çalıştı, 1906 - 1917 ss. Meşur "Vaqıt" gazetasına muarrirlik yaptı: "20 - 30 million şakirt bıraqıp olen bir ustad, 20 - 30 million maneviy evlat terk ettip vefat etken bir baba bahtiyarıdır. Bundan artıq, bunın fevqınde bir bahtiyarlıq tasavvur etmek aqıllarına sığmıyor. Şiddetli bir nehir ceryanını başqa bir tarafa aqıtmaq ne qadar muskül bir iş ise, ğaflet ve taasup, deryasına batmış bir milletin fikrini ikinci bir tarafa çevirip işletmek ondan daha muşkül bir iştir. İsmail bey merhum işte şoyle bir işi işledi. Onın ali ruhu huzurında diz çöküp tazim ediyoruz.". ("Buyuk matem" maqalesinden: "Vaqıt", 12.09.1914 s.) Şeyh Cemalettin Afğaniy (1838 - 1897) - meşur dni islaatçısı, panislamizmnin mefkürecilerinden birisi: "Musulman gazetaları arasında "Terciman" kibi müfit, muhtasar, er bir sözüni olçerek yazan iç bir gazeta gordügim yoqtır. Parmaqla elektrik dügmesine basıldığı kibi, Gasprinskiy de qalemini ayat damarlarının en muim noqtaları uzerinde yurumektedir.". (Fatih Kerimiynin hatırlavlarından: " Terciman", 13.05.1908) Noman Çelibicihan (1885 - 1918) - yazıcı, 1 Qırımtatar Qurultayı tarafından 1917 s. dekabr (Aralıq) ayında tayin etilgen Qırımtatar ukümetinin (direktoriya) reisi, Qırım, Polonya, Litvanya ve Beyazrusiye musulmanlarının muftiyi: "Ebet, o idialler, mefküreler fabrikası edi. En guzel, en mufit fikirleri icat eder, sonra bu ihtiraatı zihniyesini en muvafıq bir zamanda şayan- ı urmet bir cesareti, medeniyet ile milletin nazarı istifadesine arz ederdi." ("Anlaya bilseydik" maqalesinden, "Terciman", 11.09.1915, No 202) Asan Sabri Ayvazov (1878 - 1938) - jurnalist, yazıcı, oca, İ.Gasprinskiy ve A.Mediyevnin en yaqın meslekdeşlerinden birisi: "İsmail beyin yalınız cesedi oldi. Ruhu, fikirleri, emelleri olmedi, olmeyecektir.Bunlar yaşıyor ve ilelebet yaşayacaqtır. Onın cesedi bugun tamamen topraqlara qarışmış ise de ulviyetlere doğru yukselen ruhu er an ve zaman türk - tatar dünyasının fezasında cevelan etmekte, ali fikir ve emelleri de kendisinden sonra bıraqıp gittigi milletin qalbgahında, vicdanı milliyesinde yaşamaqtadır.. Onın fikirlerini, emellerini baltalamaq, oldürmek artık mumkün degildir. Çunki onlar milletin qanına,ruhuna, ayatına, qalbine girmiştir. Türk - tatar milleti bugun bunlarla nefes alıyor, bunlarla ğıdalanıyor, bunlarla ruh ve ayat bulıyor. (Yaşayan olülerden İsmail Gasprinskiy" maqalesinden. "Terciman", 1915, No 202) Osman Nuri Aqçoraqlı (1879 - 1938) - tarihçı, etnograf, yazıcı, hattat ve oca, İ. Gasprinskiynin en yaqın meslekdeşlerinden biri: "-"Tercuman" - nedir? Bizim milliy hazinemizdir. İsmail bey ne yaptı? Bize buyuk ve qıymetli bir hazine bıraqtı. Maqsadımız İsmail beyden bahs etmek olduğu halde "Tercuman" dan başladıq. Çunki "Tercuman" ve "İsmail bey" aramızda artıq kelimat- ı müteradife haline gelmişlerdir. Biri yad olundıqta er vaqıt digeri murat olur. Bizim nemiz var? Bizim ne milliy umumiy kutüphanemiz var. Ne umumiy muzeyhanemiz var. Ne milliy tarihiy cedidimiz var. Ne milliy akademiyamız var. Bizim otuz uç cıltlıq "Tercuman"ımız var. Bu - buyuk milliy bir hazinemizdir". ("Terciman", 11.09.1915 s., No 202) Bekir Çoban - Zade ( 1893 - 1937) - şair, türkolog - alim, professor: "Birinci Devirin gazetaları içinde oz vazifesini anlaya bilen, şubesiz yine "Terciman" oldı. On binden biri oqumaq, yazmaq bilmeyen bir halq içinde gazeta yaşata bilmek içün, yuqarıda da söyledigimiz gibi, buyuk maaret, geniş gören gözler, şuurlı - şuursız psiholog damarları, sıfatları lazimdir. Gasprinskiy başlanğıç ruhını pek eyi anlamış. Bizde, Şarqta, o vaqıta qadar bilinmeyen ve Avropa içtimaiy fikrinin birinci muim aletlerinden olan gazeta ve matbuatı bizde doğurmaqle İbraim Şinasi, Asan Bey Malikov, İsmail Gasprinskiy inqilabiy bir rol oynadılar.". ("Gazetacılığımızın tarihına doğrı" maqalesinden. "İleri", 1927, NoNo 1,5) İZAAT Meşur erbaplarnın İsmail Gasprinskiynin faaliyetine ait parçalarının cumlesi şu kitaptan alındı: Gaspralı İsmail Bey: ( Dilde, fikirde, ise birlik)