Taraqtan efsanesi Ey, bulut, sen cenüp betke uçsan, koyumiznin üstünden uç, Gul ? Beyazğa Mustafa Çalaş tezden evge qaytacaq, - dep söylene.
Taraqtan efsanesiEy, bulut, sen cenüp betke uçsan, koyumiznin üstünden uç, Gul ? Beyazğa Mustafa Çalaş tezden evge qaytacaq, - dep söylene. Bulut uçip ketti, apshanenin parmaqlarından olar korünmez oldılar. Mustafa Çalaş bütün gece buğavnı qoparacaq olıp çekişti. Lakin ?´demir egevlengen yerden qopmaz´´, degenler. Eyisi, Mustafa, sen evge aşıqma. Anda Qara mışıq, Qara ? sevda peyda oldı, evinin etrafında dolana. Amma Mustafa Çalaş apsten qaça ve mavı dağlar içinde gizlene. Orman içinden çoq vaqıt kete. Taraqtaş endi yaqın olğanını duya, boldurdı, dağğa koterilmek ağır. Artından çınçıqnın sesi eşitile, saqçı quvıp kelmekte. Mustafa Çalaş Devlet derege tüşe, otuzlılar ona Ğayıp dere deyler. Qarasevdağa oğrağanlarnın episi mıtlaqa mında, ozüni asmağa kele. Mustafa Çalaş tereknin tübünde bir yal almaq istey, yata. Avası tınçıq, amma er bir yapraq qaltıray, titrey, bir şeyler ayta.Belki kuz kelgenini aytadır, belki mında kelgen insannı acıydır. Avası ep qızdı. Mustafa Çalaş közlerini yumdı. O hucur bir tüş kordi. Qozlı qart Acı Murat ozünin evi ogünde otura eken, salqın buza içe, nişanlısını bekley. Mogedekli araba kele, onın dört köşesinde dört yigit sırıqlarğa bağlı yipek basmanı mogedeknin üstünde kotergen alda keleler. Mogedek toqtay. Acı Murat yigitlerge birer altın taşlay. Yigitler sırıqlarnı tüşüreler ve ?´Ayda!´´ ? dep qıçıralar. Kelinin dayısı rüzgârdan yelpiregen basmanı alıp, ona kelinini sara ve evge alıp kire. Davul, dare patlaycaq, çalğı yanğıray.- Ayda! ? qıçıra yiğitler. Mustafa Çalaşnın nişanlısı Acı Muratnın qadını ola.Çalılar arasında qara mışıq miyavlay. Mustafa Çalaş abdıray, uyana. Terek üstünden ona nefretli közler baqalar. Amma Çalaş olarnı kormey, yuregi sızlay. Qarasevda pek yaqın kele. Mustafa Çalaş iybesini omuzına taşlap, dereden çıqa, Alçaq ? qaya, Quş ? qaya? - tuvğan dağlarını korip, yengillik seze, koküs keçire. Kuneş batığa ene, sıcaq kesile, dağnın içi quşlarnın seslerinen tola. Çalış yırlap başlay.- Alçaq ? qaya, Quş ? qaya, Sarındıq Alçaq?Emir Emirasannın qızı pamuqtan yımşaq?Yarın cumaaqşamı, yarın gece Gul ? Beyazğa ozünin ?´sıcaq sözüni´´ aytacaq.?´Menim güzelim, men seni Allanın emirinen sevdim. Sen menim taqdirimsin, baş yazımsın. Taqdir ile men senin nişanlın olam,´´ ? deycek.Gul ? Beyaz da ona cevap berecek:- Sen keldin, demek bağçada guller açqan, demek bağça mis qoquy.Bu sözlerden Mustafanın yuregi de gul kibi açılır, çünki onı guzellernin güzeli seve.Qaranlıq gece keldi, kökteki yıldızlar yandı, vadiyde yarıqlar lipildedi. Ana bayır, onın artında ise Çalaşnın evi.Bayırnın töpesinde tilenci çingene otura, Mustafanı tanıy:- Keldinmi?Mustafa onın yanına kelip otura.- Ne haber bar?- Haberler bar? - biraz susıp otura, son : ?´ Mına baq sen. Acı Murat o qadar bay olıp da, toyda mana eki kapik bile bermedi.´´- Nasıl toyda? ? taaciplendi Mustafa.- Gul ? Beyaznı aldı, eki kapik bermedi.Mustafa Çalaş yerinden atılıp turdı, belindeki qılıçı yıltıradı.- Ne deysin?Çingene qorqusından:- Balabandan sora, - dedi.Mustafa Çalaş ateşler içinde yana. Kelip babasının qapısını qaqtı, babası oğlunı tanımadı, onı nasıldır bir aydamaq belledi. Gul ? Beyazğa sevda olğan oğlu delirgenini anlap, babası daa ziyade qorqtı. Mustafa Çalaş evlerinde gecelemedi, bir ? eki yigitni alıp, Sudaqqa şarap içmeğe aşıqtı. Yigitler mağaznın qapısını bozalar, metiyni açalar, içeler. Mustafa Çalaş şarap içinde yuvuna, qaytarma oynay, qılıçnen oz koküsini yaralay, arqadaşları ona hıyanetlik yapmasınlar dep, olarğa ozünin qanından içire. Sabasına ise Sudaqta ve Taraqtaşta, er kes Mustafa Çalaşnın qaytqanını ve o qarasevdağa oğrağanını eşitti. Bu haber Acı Murat yaşağan Qoz koyune barıp yetti. Acı qorquğa daldı.- Qarasevdağa oğrağan insan neler yapmaz, deysiniz?! ? Gul ? Beyaznı içeri odağa qapattı, ozü ise azbarğa çıqmağa qorqıp oturdı.Ne qadar oturmaq mumkün? Kunlernin birinde koynin çetindeki bağına bardı. Onı tanımadı. Kimdir bütün yüzümlerini kesip çıqqan. Acı Murat bu hıyanetnin kim ekenini aman anladı ve hızmetkarını poliske yolladı. Andan gece qaytıp kelgen hızmetkarı qapını qaqtı. Acı Murat turıp qapını açtı, baqsa ne korsin, onın qarşısında hızmetkarı degil de, Mustafa Çalaşnın ozü tura.- Qart, menim nişanlımı qaytarıp ber, - dey o. Acı onın ayaqları astına yıqlıp:- Men senin qaytıp kelecegini bilmedim. Endi ise Gul ? Beyaznın ozü qaytmağa istemez.- Yalan aytasın, qart! ? dep qıçırdı Mustafa hucur sesnen: - Çağır onı mında?Qart art ? artına çekildi ve qadınının odasına soquldı. Pencereden bağırıp, qomşularını uyattı. Adamlar çapışıp keldiler. Mustafa Çalaş atını çaptırıp, Qozdan ğayıp oldı, onın artında ise, eger ustüne, Qara mışıq yerleşken edi. Endi qara mışıq er vaqıt onınnen beraber. Geceleri Mustafa mışıqnen laf ete, aqıl tanışa. O qarasevdağa aqıl ogrete:- Qozğa, Gul ? Beyazğa bar, qart hastalandı, nişanlınnen korüşmege keder etip olamaycaq, - dey.Mustafa onın çulu urbalarını alıp, onın ozünin yahşı urbalarını bergende, tilenci çingene pek taaciplendi.- Senin çul ? çuburın mana altından da paalıdır, - dedi Mustafa.?´Kerçekten de Qarasevda. Bir tamam çıldırğan´´, - dep tüşündi çingene. Mustafa Çalaş çingenenin urbalarını kiyip, eline tayaq aldı, qart kibi qamburlanıp, Qozğa ? tilencilik yapmağa ketti. Kimisi otmek bere, kimisi kapik. Mustafa Acı Muratnın qapısına keldi. Acı Murat hasta yata. Gul ? Beyaz ise qapı ogünde yanğız otura. Mustafa Çalaş ona qolunı uzattı, Gul ? Beyaz onın qoluna kapik taşladı. Mustafa tanımadı. Onın yuregi sıqıla, Qarasevda tırmalay.- Mustafa Çalaşnı unuttınmı?- Atılan oq keri dönmez, - dep başını salladı Gul ? Beyaz.- Unuttın, demek, - qıçırdı Mustafa ve pıçakken onın ustüne atıldı.Lakin Gul ? Beyaz qaçıp yetiştirdi ve içeri kirip ketti. İşte, o vaqıttan berli Sudaq yollarında yol basuvlar olıp tura. Mustafa Çalaş kimnindir malına qastlıq yapmağan gecesi olmay. Onı akimler qıdıralar, yaqın bir yerde gizlengenini bileler, amma elge tüşürip olamaylar. Çalaş tek zenginlerni talay, hırsızlağan şeylerini fuqarelerge bere. Taraqtaşlılar onı qollarından kelgeni qadar qorçalaylar. - Episi bir, tezden Devlet derege ketecek.Em oyle de oldı. Mustafa Çalaş Devlet derege ketti.Ust ? başı uryan ? püryan; paynozü qaldı, arqadaşları onı taşladılar, onın aqıldan azğanını duydılar. Endi tek geceleri degil, bütün kun devamında Mustafa Qara mışıqnen laf ete. Sararıp qaldı, aş aşamay, ateşli kozlerini korsen, deşet sarıp alğan. Mustafa Devlet derede, bastırıqtan qaçqanda raatlanğan tereğinin tübünde yata. Mas ? mavı koknin tübündeki qaya yuqlay, Mustafa da yuqlaycaq ola. Lakin yuqlap olamay. Onın içi ? bağırı yana, qurulğan dudaqları qıbırdana, ozünin qayda olğanını anlap olamay. Onın yanına uç buyuk emen kele, olardan biri Mustafanın başına tayaqnen ura?- Boynunı bur, - açuvlana Acı Muratqa benzegen ekinci qart emen.Uçünci emen onın ayağı astındaki taşnı uytep yibere, Mustafa Çalaş avada sallanıp qala. Otuzlılar Mustafanı tapqanda, o daa sağ edi, amma olar onı abradılar.- Otuzlılar yaramazlar, er vaqıt oyle yapalar, - dep qozlılar Çalaşnı acıdılar.- Kerçekten dağlılar, aqiqıy tatlar, - dep Qutlaq ve Qapıshor sakinleri de taraqtaşlılarnı maqtaylar.Çalaşnı hatırlap, taraqtaşlılar koküs keçireler.- Birevleri oldürdiler, birevlerni bastırıqqa taşladılar. Şimdi bizde ortalıq tınç.Baqa taş üzerinde avelengen qartalnı korgende, adamlar yavaştan koküs keçireler:- Bizde de qartallar olğanlar. Yuksek uçqanlar. Qartlar olarnı ala hatırlaylar. Qarasevda olmağan olsa, Mustafa Çalaş oyle yüksek uçqan qartallardan biri edi?
