İstanbul Mektubu
Mudanya'da ateşkes görüşmeleri için görevlendirilen İsmet Paşa, 30 Eylül 1922 Cumartesi günü İzmir'den trenle Mudanya'ya hareket etti.
Konferansta İngiltere'yi General Charles Harrington, Fransa'yı General Charpy, İtalya'yı General Monbelli temsil ediyordu.
Mudanya'ya gelen iki yunan subayı karaya çıkmadılar, Mudanya açıklarında demirleyen bir yük gemisinde kaldılar.
Görüşmeler Mudanya'da Rus işadamı Alexander Ganyanof'un eski evinde 3 Ekim 1922'de saat 15.15'de başladı.
İsmet Paşa gelen generalleri ev sahibi olarak karşıladı, onlara yer gösterdi, bir açış konuşması yaparak toplantıyı açtı.
İnönü toplantı heyetine, "Yunan heyeti" nerede diye sordum. "Yoktur, gelmedi" dediler. O halde biz bir sonuca varalım, Yunanlılar bunu kabul etmeye mecbur olacaklardır" dedim. İtiraz etmediler.
İnönü açılış konuşmasında, toplantının esas olarak "Trakya'nın Yunan askeri birliklerinden arındırılması ve boşaltılması" amacını taşıdığını vurguladı.
Konferansın üçüncü gününde, 5 Ekim 1922'de tartışmalar sertleşti. İsmet Paşa, her gün olanı biteni bir rapor halinde Mustafa Kemal'e bildiriyordu.
6 Ekim 1922'de İngiliz General İsmet Paşa ile özel bir görüşme yaptı. İnönü, Ankara hükümetinden aldığı talimat gereğince Doğu Trakya'nın Karaağaç dahil olmak üzere 30 gün içinde boşaltılmasını, tersi durumunda Türk askerinin Trakya'ya çıkarma yapacağını bildirdi. Toplantı ertesi güne ertelendi.
Başkomutanın İsmet Paşa'ya gönderdiği talimat şudur: Trakya'nın TBMM hükümetine verilmesini kabul eylemedikleri takdirde 6/7 Ekim'de hemen İstanbul üzerine harekete geçiniz. İngiliz Generaline Trakya'daki düşmanı takip için İstanbul ve Çanakkale üzerinden hareket edecek birliklerimizle, İngiliz birlikleri arasında bir yanlış anlamaya meydan bırakmamak için, şimdilik gerekenlere emir ve talimat vermelerinin uygun olacağını bildiriniz."
İnönü şöyle diyor: "Ben bunun üzerine ordulara, "Mudanya Konferansı'nın kesilmesi olasılığından söz ederek 1. Ve 2. Orduların, Kocaeli ve Çanakkale bölgesine harekete geçirilmesi" talimatını verdim.
8 Ekim'de yapılan toplantıda, İngiliz Generali, Türk birliklerinin Çanakkale ve Kocaeli yarımadasındaki "Tarafsız Bölge"ye doğru ilerlemesinden yakındılar. İsmet Paşa'dan bu hareketin durdurulmasını istediler. Paşa, "harekatı durdurma yetkisinin sona erdiğini" bildirdi.
Savaş tehlikesi üç gün sürdü. Müttefik Generaller İstanbul'a gittiler, toplantı yaptılar.
General Harrington 9 Ekim 1922'de Trakya'nın Türklere teslim edilmesini İngiltere Hükümetinin kabul ettiğini bildirdi. Sonuç alınıncaya kadar tartışmalar sürdü.
Sonunda, Ateşkes Antlaşması 11 Ekim sabah saat 6.00'da imzalandı. Buna göre Yunan askeri birlikleri Trakya'yı 15 içinde boşaltacaklar ve Tüm Trakya'nın Türk yetkililere devredilmesi 30 gün içinde tamamlanacaktır.
Mudanya ateşkes görüşmeleri böylece başarı ile sonuçlanmıştı. Türk kararlılığı karşısında İngiltere geri adım atmak zorunda kalmış ve Trakya tek kurşun atılmadan kurtarılmıştır.
Mudanya Ateşkes Antlaşması 14 Ekim'i 15 Ekim'e bağlayan gece yarısından itibaren yürürlüğe girdi. (Alev Coşkun, Asker İnönü 1884 - 1922, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
