"Benim manevi mirasım bilim ve akıldır."
Bu hafta kurada çıkan kitap "Science Literacy for the Twenty-First Century / 21. Yüzyıl için Fen Okuryazarlığı" (*)
ABD'nin önde gelen bilim insanlarının makalelerinden oluşuyor.
Kitap, fen eğitimi ve bilimi halka götürme çabaları nedeniyle, 80 yaşına giren Leon Lederman'a ithaf edilmiş.
Hekimliğin yanında, Türkiye ve ABD'de yıllarca üniversite ve lise düzeyinde dersler verdiğim için bu konu benim için çok anlamlı.
LEON LEDERMAN (1922-2018)
Leon Lederman 1988'de Nobel Fizik ödülünü aldı.
Çeşitli üniversiteler ve bilim kuruluşlarında çalışmaları yanında, kendi ifadesiyle "anaokulundan başlayan" fen eğitimi ve topluma bilimi yaymakla ilgilendi.
1986'da açılan İllinois Matematik ve Fen Lisesinin ( https://imsa.edu) fikir babası oldu.
Amerikan liselerinin çoğunda, sırasıyla Biyoloji-Kimya-Fizik olarak, her yıl bir fen dersi okunur.
Bu sıranın Fizik-Kimya-Biyoloji şeklinde değişmesi için çalıştı, "Önce Fizik" eyleminin öncülüğünü yaptı.
Dünya Bilim Festivali (https://www.worldsciencefestival.com/) gibi organizasyonlarda aktif rol aldı.
Bu festival kapsamında bir toplantının kaydı: https://youtu.be/NsK-CVL2bG0
Halk için, Türkçe'ye de çevrilmiş olan, "Tanrı Parçacığı" ve "Simetri" kitaplarını yazdı.
Bilimi halka yaymak için yaptığı ilginç eylemler arasında, bir caddenin köşesinde oturup, gelen geçenin fizikle ilgili sorularını cevaplaması sayılabilir.
Başkan adaylarının Bilim Politikalarını sorgulamak için yapılan Bilim Tartışmalarına (https://sciencedebate.org/) katıldı.
Kısaca, Leon Lederman kendisine gösterilen saygıyı hak ediyor.
FEN EĞİTİMİNDE REFORM ÇALIŞMALARI (http://www.csun.edu/science/ref/curriculum/reforms/index.html)
Konuya 1960'ların "Modern Fen" diye bilinen müfredat reformu ile başlayacağım.
1957'de Sovyetler birliği uzaya Sputnik uydusunu gönderdi.
Uzay yarışında geri kaldıklarını düşünen Amerikalılar, önce fen eğitimine el attılar.
Kuru bilgi aktarımından çok, bilimsel düşünmeyi ön plana çıkaran ders kitapları hazırlandı.
Bu eğitim şeklini ABD dışında uygulayan ilk kuruluşlardan biri, öğrencisi olmakla gurur duyduğum, 1964'te açılan Ankara Fen Lisesi idi.
Daha sonra Fen Lisesi programı Türkiye'ye yayıldı.
Bu günlerde, bilimi topluma yaymaya ve fen eğitimine yönelik, Amerikan Bilimi Geliştirme Derneği (https://www.aaas.org/programs/project-2061) tarafından yapılan bir çalışma dikkati çekiyor.
Halley kuyruklu yıldızının göründüğü 1985 yılında başlayan proje, ismini Halley'in tekrar görüneceği 2061 yılından alarak, ne kadar uzun erimli olduğunu vurguluyor.
Projenin ilk ürünü lise, üniversite ve halk için öğrenim hedeflerini gösteren, https://www.aaas.org/resources/science-all-americans adresinden indirebileceğiniz, "Science for all Americans" kitabı.
Bu kitabın, 30 yıllık bir yayın olmasına rağmen hala, öğretmenler için iyi bir kılavuz olduğunu düşünüyorum.
Türkiye'de fen öğretimi konusunda bir dernek var: Fen Eğitimi ve Araştırmaları Derneği https://fead.org.tr/
Ayrıca bu kapsamda, 2002'de ScienceEducationinTurkey Yahoo grubunu kuran, Hacettepe Üniversitesi'nden Prof.Dr.Gültekin Çakmakçı'yı ve çalışmalarını anmak isterim.
HERKES İÇİN BİLİM
Michael Faraday 1825-1844 arası, Londra'da, her Noel zamanı halka yönelik bilim konuşmaları yaparmış.
Faraday elektrik deneyleri göstererek izleyenlerde büyük şaşkınlık ve hayranlık yaratırmış.
1998'de başlayan Science Cafe/ Bilim Kahvesi (https://www.sciencecafes.org/) toplantıları da bilimin yaygınlaşması yolunda önemli bir uygulama.
Sloganı "bir kahve karşılığı bilim" olan toplantılarda, dinleyiciler rahat bir kahve ortamında, konunun uzmanı kişilerle sohbet ediyorlar.
"Kahve bahane, bilim şahane" Türkçe slogan olabilir.
Sciene Cafe linkinde dünyadaki "Bilim Kahve"lerin haritası gösteriliyor.
Kenya'da, Suudi Arabistan'da var, Türkiye'de yok!
15 Mart 2014'te Tekirdağ'da bir deneme yaptık, dört kişi geldi, devamını getiremedik.
Bu arada, Orhan Bursalı'nın "Herkese Bilim Teknoloji " dergisi (https://www.herkesebilimteknoloji.com/), adı üzerinde, bilimsel konuları halka ulaştırmakta çok yararlı bir kaynak.
Karantina günlerinde bile internet üzerinden konuşmalar düzenliyor.
KORONA VE HALKIN BİLİM OKURYAZARLIĞI
Korona virüsü salgını, halkın bilime ilgisini uyandırdı.
Birçok kişi, bilimin gerekliliğinin farkına vardı ve ona güvenmeye başladı.
Bilim Kurulu üyeleri ve uzmanlar dikkatle izleniyor.
Fakat, salgın günlerinde yapılan uzaktan eğitim programlarında fen konuları yeteri kadar canlı işlenmiyor.
Dersler çoğunlukla, yaratıcılıktan uzak, tahta başında anlatılarak yapılıyor.
Mesela, evde bulunan mutfak malzemeleri kullanarak deneyler yapılabilir, kimya kavramları öğretilebilir.
Khan Academy, YouTube gibi sitelerde binlerce kısa video var.
Bu videolar Türkçe'ye çevrilip derslere eklenebilir.
"Benim manevi mirasım bilim ve akıldır" Mustafa Kemal Atatürk
(*) Marshall, S.P.,Scheppler,J.A., Palmisano M.J. Prometheus Books, New York (2003)
ISBN: 1-59102-020-4
